Zaczynając niniejsze rozważania warto przede wszystkim zauważyć, iż w ostatnim okresie – pozytywnym i na szczęście coraz bardziej zauważalnym trendem wśród przedsiębiorców – jest stopniowe odchodzenie od postrzegania problemów dotyczących wypłacalności w kategoriach osobistej porażki, a restrukturyzacja firmy oraz kwestie płynnościowe przestają być przez nich traktowane jako temat tabu. Niniejszy artykuł ma za zadanie dodatkowo pomoc przedsiębiorcom, którzy popadli w kłopoty finansowe i zamierzają skorzystać z tej restrukturyzacyjnej ścieżki – przybliżając tematykę przywołaniem najczęściej zadawanych pytań i udzieleniem na nie odpowiedzi.
Czym jest restrukturyzacja przedsiębiorstwa?
Najprościej rzecz ujmując – restrukturyzacja firmy to szansa na wydźwignięcie przedsiębiorstwa z kryzysu i dostosowanie go do spełniania wymogów rynkowych. Szukając bardziej dokładnej odpowiedzi na pytanie, czym jest i na czym tak naprawdę polega restrukturyzacja firmy, należy zajrzeć do art. 3 ust. 1 ustawy Prawo restrukturyzacyjne, gdzie restrukturyzacja przedstawiana jest jako postępowanie, które służy uniknięciu ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy przez umożliwienie mu zawarcia układu z wierzycielami. Co jednak istotne, słuszne prawa podmiotów, względem których dłużnik ma nieuregulowane zaległości finansowe, muszą zostać jednocześnie zabezpieczone.
Restrukturyzacja polega wobec tego na przeprowadzeniu zmiany w danym przedsiębiorstwie w taki sposób, aby firma borykająca się z problemami mogła powrócić na właściwą ścieżkę działalności i odzyskać rentowność. Innymi słowy – podstawowym celem restrukturyzacji jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością, przy jednoczesnym poszanowaniu praw wierzycieli. Restrukturyzacji nie należy więc mylić z postępowaniem upadłościowym, które najczęściej kończy się likwidacją przedsiębiorstwa, spieniężeniem majątku i wykreśleniem dłużnika z odpowiednich rejestrów.
Restrukturyzacja przedsiębiorstwa – kto może skorzystać z tego rozwiązania?
Po rozstrzygnięciu kluczowej kwestii powyżej – trzeba też zauważyć, iż aby dana firma mogła skorzystać z procedury restrukturyzacyjnej, musi być niewypłacalna lub zagrożona utratą wypłacalności. Zgodnie z ustawą Prawo restrukturyzacyjne – istnieją trzy główne warunki niewypłacalności:
- brak zdolności do regulowania swoich zobowiązań,
- istnienie zaległości przekraczających trzy miesiące,
- suma długów przedsiębiorstwa – wyższa niż wysokość majątku danego podmiotu przez okres dłuższy niż dwa lata.
Co istotne, proces restrukturyzacji przedsiębiorstwa wymaga, aby podlegająca mu firma miała realny potencjał na uniknięcie upadłości (odpowiedni biznes-plan, korzystne prognozy, bazę klientów, rozwiązania biznesowe, itd.) oraz widoki na późniejsze stabilne funkcjonowanie po wdrożeniu rozwiązań naprawczych.
Czym jest restrukturyzacja przedsiębiorstwa?
Najprościej rzecz ujmując – restrukturyzacja firmy to szansa na wydźwignięcie przedsiębiorstwa z kryzysu i dostosowanie go do spełniania wymogów rynkowych. Szukając bardziej dokładnej odpowiedzi na pytanie, czym jest i na czym tak naprawdę polega restrukturyzacja firmy, należy zajrzeć do art. 3 ust. 1 ustawy Prawo restrukturyzacyjne, gdzie restrukturyzacja przedstawiana jest jako postępowanie, które służy uniknięciu ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy przez umożliwienie mu zawarcia układu z wierzycielami. Co jednak istotne, słuszne prawa podmiotów, względem których dłużnik ma nieuregulowane zaległości finansowe, muszą zostać jednocześnie zabezpieczone.
Czy to już czas na restrukturyzację?
Jeżeli dane przedsiębiorstwo spodziewa się, że w najbliższym czasie może utracić płynność finansową i nie będzie w stanie regulować swoich zobowiązań, otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego może okazać się najlepszym środkiem zapobiegawczym. Praktyka pokazuje bowiem, że niejednokrotnie przedsiębiorcy bagatelizują pierwsze sygnały nadchodzących problemów, lub są przekonani, że poradzą sobie bez wsparcia z zewnątrz. Takie podejście niepotrzebnie z kolei opóźnia moment podjęcia decyzji o zainicjowaniu restrukturyzacji i w konsekwencji już na starcie zmniejsza szanse na zakończenie procedury z sukcesem. Należy podkreślić, że im wcześniej zostaną podjęte działania naprawcze, tym prawdopodobieństwo przywrócenia przedsiębiorstwa do dobrej kondycji jest większe.
Złoty środek na uniknięcie kryzysu niestety nie istnieje, ale z pewnością warto wypracować sobie określone mechanizmy kontrolne i procedury, które zminimalizują ryzyko ogłoszenia upadłości, w szczególności:
- regularny monitoring wskaźników płynności
- opracowanie strategii działania lub planu naprawy na wypadek nagłego pogorszenia sytuacji biznesowej, przy uwzględnieniu możliwie najszerszego wachlarza potencjalnych ryzyk,
- bieżący monitoring dostępnych mechanizmów wsparcia oferowanych w ramach pomocy publicznej oraz programów wczesnego ostrzegania.
Natomiast w przypadku wystąpienia nawet najmniejszych sygnałów zwiastujących nadchodzące problemy, należy jak najszybciej podjąć adekwatne kroki zaradcze – w myśl zasady „przede wszystkim reagować”.
W jakich obszarach firmy można przeprowadzić restrukturyzację?
Proces restrukturyzacji przedsiębiorstwa (zgodnie z poprzednimi informacjami) ma doprowadzić do tego, aby stało się ono płynne finansowo i mogło prawidłowo funkcjonować. Wracając zatem niejako do odpowiedzi na pytanie, co to jest restrukturyzacja firmy, można z pewnością powiedzieć, że ta procedura sprowadza się do gruntownego przekształcenia struktur przedsiębiorstwa w jego różnych obszarach. Wśród podstawowych typów tego procesu wyróżnić można m.in. restrukturyzację:
- finansową, która ma na celu polepszenie sytuacji finansowej firmy np. poprzez redukcję kosztów czy znalezienie dodatkowych źródeł finansowania,
- majątkową – polegającą na sprzedaży składników majątku na rzecz innych podmiotów,
- dostosowawczą – mającą za zadanie poprawić pozycję firmy na rynku.
Cel tych działań stanowi nie tylko poprawa rentowności, ale również stworzenie odpowiednich warunków do wzrostu wartości firmy, gdyż to właśnie różni restrukturyzację od upadłości.
Czy warto otworzyć postępowanie restrukturyzacyjne?
Jeśli problemy przedsiębiorstwa prowadzą lub mogą doprowadzić w niedalekiej przyszłości do braku możliwości spłaty wymagalnych zobowiązań albo zagrożone jest finansowanie przedsiębiorstwa – rekomendowaną drogą wyjścia z takiego kryzysu jest zainicjowanie formalnego postępowania restrukturyzacyjnego, które daje przedsiębiorcy szansę na „złapanie oddechu”, bowiem procesowi restrukturyzacji towarzyszy objęcie firmy szczególną ochroną prawną. Jeśli chodzi natomiast o rodzaje tej ochrony to należy w tym miejscu wymienić:
- wstrzymanie egzekucji prowadzonych przez wierzycieli (zawieszone zostają egzekucje w toku, a nowe nie mogą być wszczynane – wyjątek stanowią wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, których egzekucja jest zawieszona jedynie w przypadku postępowania sanacyjnego oraz postępowania o zatwierdzenie układu);
- zawieszenie obowiązku płatności za zobowiązania powstałe przed chwilą otwarcia postępowania (z drugiej strony, dłużnik zobowiązany jest regulować zobowiązania bieżące, czyli powstałe po otwarciu postępowania, a niestosowanie się do tego obowiązku może być powodem umorzenia restrukturyzacji);
- utrwalenie istniejących kluczowych umów i utrudnienie ich wypowiedzenia przez kontrahentów (w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego wierzyciele są zobowiązani do dalszego wykonywania umów zawartych przed jego otwarciem, nawet mimo braku wynagrodzenia za już zrealizowane prace).
Warto także jednak jednocześnie zauważyć, iż procesowi restrukturyzacji w mniejszym lub większym stopniu (w zależności od rodzaju postępowania) towarzyszy ograniczenie swobody dłużnika w prowadzeniu dalszej działalności. Co do zasady dłużnik nie może bowiem chociażby obciążać składników swojego majątku ani wyzbywać się ich. Prawo restrukturyzacyjne przewiduje przy tym pewne wyjątki, te jednak warunkowane są uzyskaniem zgody np. rady wierzycieli czy sędziego-komisarza. Restrukturyzacja przedsiębiorstwa jest więc swego rodzaju transakcją wiązaną, w której dłużnik może wprawdzie liczyć na umorzenie części zobowiązań, ale zanim to nastąpi, musi współpracować z wierzycielami oraz organami sądowymi, aby zdobyć ich zaufanie i poparcie.
Jak wygląda postępowanie restrukturyzacyjne?
Aby jego przedsiębiorstwo mogło w ogóle znaleźć się w restrukturyzacji, dłużnik musi złożyć formalny wniosek do sądu o wszczęcie odpowiedniego postępowania. Celem tego procesu jest przyjęcie oraz zatwierdzenie układu między dłużnikiem a wierzycielami, co w konsekwencji umożliwi restrukturyzację zadłużenia. Należy jednak pamiętać o tym, że sąd rozpatrujący wniosek może odmówić otwarcia postępowania, jeżeli stwierdzi, iż jego skutkiem byłoby pokrzywdzenie wierzycieli.
Restrukturyzacja firmy prowadzona jest przez wykwalifikowanego specjalistę. Tę rolę odgrywa licencjonowany doradca restrukturyzacyjny, który, w zależności od rodzaju postępowania, może pełnić funkcję nadzorcy układu, nadzorcy sądowego lub zarządcy.
Pierwszym krokiem po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego jest sporządzenie spisu wierzytelności, który uwzględnia wszystkich wierzycieli objętych układem oraz wskazuje wartości ich wierzytelności. Następnie przedstawia się propozycje układowe wierzycielom, po czym na ich zgromadzeniu przeprowadzane jest głosowanie nad układem. Zgoda odpowiedniej większości członków tegoż zgromadzenia wierzycieli sprawia, że sąd zatwierdza układ, który potem musi zostać wykonany przez dłużnika. Jeżeli jednak wierzyciele nie przyjmą układu (nie wyrażą zgody na przedstawione propozycje), to sąd umarza postępowanie restrukturyzacyjne.
Jakie są rodzaje restrukturyzacji/ postępowań?
Aktualnie przedsiębiorcy mogą wybierać spośród czterech dostępnych postępowań restrukturyzacyjnych (dokładne i bardziej kompleksowe opisanie każdego z nich wymagałoby przy tym odrębnego artykułu). Cechą wspólną wszystkich ww. postępowań restrukturyzacyjnych jest to, że zmierzają do przyjęcia i zatwierdzenia układu restrukturyzującego długi przedsiębiorcy. Z drugiej jednak strony, Prawo restrukturyzacyjne przewiduje istotne różnice między nimi, które wpływają na decyzję o wyborze najwłaściwszego w danej sytuacji postępowania restrukturyzacyjnego. Poniżej przedstawiona została krótka charakterystyka każdego z postępowań:
- postępowanie o zatwierdzenie układu to rozwiązanie proste i szybkie. W przeciwieństwie do pozostałych rodzajów postępowania restrukturyzacyjnego nie wymaga ingerencji sądu do osiągnięcia porozumienia między dłużnikiem a wierzycielami. Dłużnik samodzielnie bowiem wskazuje i zatrudnia doradcę restrukturyzacyjnego, który pełni funkcję nadzorcy układu. To korzystne rozwiązanie dla tych przedsiębiorstw, które jeszcze nie są niewypłacalne, ale już przeczuwają problemy finansowe i zaczynają interesować się tym, ile może kosztować restrukturyzacja firmy (po zredukowaniu zadłużenia);
- przyspieszone postępowanie układowe wyróżnia się uproszczonym trybem i umożliwia zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności. Z tej formy postępowania można skorzystać jedynie wtedy, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% ogólnej sumy wierzytelności. Pozytywne rozpatrzenie wniosku o otwarcie ww. postępowania przez sąd – skutkuje przyznaniem dłużnikowi niezależnego nadzorcy sądowego, który m.in. monitoruje poczynania przedsiębiorstwa i sporządza plan restrukturyzacyjny. Przyspieszone postępowanie układowe jest atrakcyjną opcją dla tych firm, które chcą uzyskać szybką ochronę przed egzekucjami ze strony wierzycieli;
- postępowanie układowe to rozwiązanie zbliżone do poprzedniego postępowania przyspieszonego. Postępowanie układowe może jednak trwać do kilku miesięcy dłużej, a w trakcie ustalania spisu wierzycieli dochodzi już do konfrontacji z podmiotami, które mają względem dłużnika roszczenia. Co istotne, z postępowania układowego mogą skorzystać wyłącznie ci dłużnicy, którzy mają spór z wierzycielami przekraczającymi 15% wierzytelności (ich ogólnej sumy);
- postępowanie sanacyjne wreszcie to skomplikowany proces głębokiej restrukturyzacji przedsiębiorstwa. Autonomia dłużnika jest w tym przypadku znacznie ograniczona (zarządca de facto zarządza całym przedsiębiorstwem), ale w zamian za to firma otrzymuje najpełniejszą ochronę przed wierzycielami, również tymi zabezpieczonymi rzeczowo.
Podsumowanie – czy przy restrukturyzacji przedsiębiorstwa warto skorzystać z pomocy?
Na koniec warto jeszcze raz podkreślić, że problemy prowadzące do restrukturyzacji firmy – nie zawsze wynikają ze złego zarządzania przedsiębiorstwem. Przeciwnie, w wielu przypadkach ich przyczyn należy doszukiwać się w zupełnie innej sferze, np. transformacji technologicznej, zmianach prawnych lub sytuacji makroekonomicznej w kraju i na świecie. Jednak niezależnie od przyczyn problemu, kluczem do sukcesu jest szybkie zidentyfikowanie źródła trudności oraz przygotowanie szczegółowego i realistycznego planu wyjścia z kryzysu. Przygotowując taki plan z pewnością warto skorzystać z pomocy zewnętrznego doradcy, który patrząc „z boku” – może pomóc dużo obiektywniej zdiagnozować przyczyny problemów.
radca prawny Łukasz Bogaczyk